شکل گیری عادت های مخرب در کودکان

شکل گیری عادت های مخرب در کودکان

عادت نکنیم

همه ما از جمله کودکان بسیار تحت تاثیر عادت های خود هستیم. اغلب وقتی از تکرار رفتار و عملی احساس خوبی دریافت می کنیم خیلی زود چنان به آن عادت می کنیم و خو می گیریم که کنار گذاشتنش بسیار سخت و شاید در مواردی هم غیر ممکن به نظر برسد .

عادت های کودکان هم  مانند  جویدن ناخن ،کندن مو یا مکیدن انگشت ابتدا برای داشتن حس خوب امنیت شروع می شود و در آنها شکل می گیرد؛ ولی چگونگی رویارویی والدین با آنها باعث ریشه دار شدن یا از بین رفتن شان  در کودکان خواهد شد .

در واقع دادن کمک به کودک برای ترک عادت را می توان تغییری مهم در زندگی او دانست . بنابراین بهتر است جداگانه به آن پرداخته شود؛ نه همزمان با اتفاقات  بزرگ دیگر زندگی او مانند رفتن به مدرسه یا مهد کودک.

پدر و مادرها بايد کودک را کمک کنند  تا به رفتار خاصی عادت نکند .در غیر این صورت تلاش برای ترک عادت در بزرگسالی بسیار سخت تر خواهد بود . اما چطور می توانیم فرزندمان رابرای ترک عادت هاي  مخرب کمک کنیم .

در این خصوص با دکترالهام ده یادگاری،متخصص روانشناسی کودک نوجوان گفت و گو کرده ایم .

شکل گیری عادت در کودکان معمولا به چه صورت است ؟

به طور کلی بعضی رفتارهای نامطلوب  در بچه ها شکل می گیرد که تکرار آنها در زمان های مختلف باعث شکل گیری عادت در آنها می شود .

مثلا یکی از رفتارهایی که در کودکان تبدیل به عادت می شود ناخن جویدن است . البته  ناخن جویدن رفتار عادتی نیست بلکه بعضی کودکان به آن عادت می کنند . چون جویدن ناخن یا کندن پوست اطراف آن با دندان ،زمانی تبدیل به عادت می شود که فشار روانی یا استرس و اضطرابی در کودک وجود داشته باشد .

مکیدن انگشت در کودکان دو سه ساله رفتار عادتی است که بیشتر ناشی از لذت بردن آنها از این کار است و در واقع می توان گفت ادامه شیر خوردن و مکیدن شیشه پستانک است .

ولی عادت های دیگر مانند ناخن جویدن ،کندن پوست یا مو رفتارهای عادتی هستند که ریشه آنها تنش و اضطراب است .

 

با توجه به اینکه شروع عادت اغلب به دلیل استرس و اضطراب است با حذف آن، عادت ها هم از بین می روند ؟

در بسیاری  موارد ممکن است با از بین رفتن عوامل استرس آفرين  و اضطراب زا عادت ها همچنان در فرد باقی بمانند . گویی تکرار آنها همچنان احساس آرامش را به فرد   منتقل می کند .مثلا حتی هنگام تماشای تلویزیون که استرسی هم ندارد باز هم با موهایش بازی می کند یا ناخن می جود .

بنابراین با توجه به اینکه منشاء این عادت ها استرس  و تنش های اضطراب گونه هستند ؛  اما رد پای آنها تا مدت ها با ما باقی خواهد ماند و با ازبین رفتن استرس بلافاصله ترک نمی شوند .

 

بیشتر بخوانید :  راهکارهای کاهش استرس کرونا در کودکان

استرس و اضطراب از  چند سالگي در بچه ها نمود پيدا مي كند ؟

بچه ها از زماني كه به دنيا مي آيند با توجه به نوع شكل گيري رابطه آنها با  مراقب اوليه شان  دچار استرس ،ترس و اضطراب مي شوند ونوع اين ارتباط  در اين مورد بسيار تعيين كننده خواهد بود .

يعني اگر رابطه والد -فرزندي  خوب و عميق باشد  كودك آرامش خواهد داشت و  در نتيجه آرام خواهد بود .در غير اين صورت ،كودك در همان سنين هشت نه ماهگي كه سن اضطراب جدايي است ؛ استرس و اضطراب را حس مي كند و از اينكه با غريبه ها روبه رو شود مي ترسد .

توجه داشته باشيم  ترس نوعي هيجان است كه در سال هاي بعدي زندگي كودك باعث بروز رفتارهايي مي شود كه ناشي از اضطراب او  هم هست .مثلا نمي توان كودك  را حتي خيلي كوتاه تنها  گذاشت چون تنها  ماندن به شدت او را مي ترساند  .

ترس و استرس در سنين رشد كودك به شكل هاي مختلف خود را نشان مي دهد و مانع از مواجهه  درست او در چنين شرايطي مي شود . يعني ممكن است به همين جهت مشكلاتي برايش  به وجود بيايد و  در نتيجه مقاومتش  در اين خصوص بيشترشود .

مثلا براي رفتن به مهد كودك جدا شدن از والدين بيش از حد براي او سخت مي شود  و نمي تواند مانند بچه ها ديگر شرايط جديد و ارتباط گرفتن با بچه ها ي ديگر  را بپذيرد و با آنها كنار بيايد .

تمام اين موارد مي تواند به دليل وجود استرس در كودك باشد . ناخن جويدن هم جزء همين موارد است . در واقع هنگام انجام اين كار ها به طور موقت استرس كودك  كم مي شود . اما در طولاني مدت  و به تدريج به  آن عادت مي كند.

چطور بايد  با  عادت هاي مخرب  و استرس بچه ها مقابله كرد؟

فراموش نكنيم اولين بار كه متوجه رفتارهايي مانند ناخن جويدن كودك مي شويم ابتدا بايد تمام عوامل استرس زا را در او بررسي كنيم و ببينيم چه عوامل تنش زايي در اطراف كودك وجود دارند .

البته والدين معمولا آن قدر آگاه نيستند كه بتوانند منابع استرس زاي فرزندشان را پيدا كنند . گاهي تغيير محل يا شهر ،بيماري يكي از اعضاي خانه ، به دنيا آمدن فرزند جديد يا دعواها و بگو مگوهاي والدين و …باعث استرس ،ترس و اضطراب در كودكان مي شود و واكنش آنها هم به اين موضوع جويدن ناخنشان است .

توجه داشته باشيم  گاهي برانگيختن حس حسادت دركودك باعث به وجود آمدن استرس در او مي شودو  او  براي كسب آرامش به رفتارهايي مانند ناخن جويدن يا مكيدن انگشت پناه مي آورد .

بنابراين در نظر داشته باشيم هر رويداد غير عادي مي تواند منبع استرس باشد . به همين خاطر نخستين گام براي كمك به فرزندمان  در چنين شرايطي اين است كه منبع  و عوامل استرس زاي او  را پيدا وسپس تا حد امكان آن را تعديل كنيم .  اگر هم مي توانيم بايبد آن عوامل را  از بين ببريم .

مثلا در مورد تولد فرزند جديد مي توانيم با دادن مسووليت هاي جديد به كودك ؛ به او حس ديده شدن و توجه كافي به او بدهيم ؛به گونه اي كه ترس و اضطراب كمتري را تجربه كند .

به طور كلي برقراري تعامل بيشتر با كودك در شرايط استرس زا مي تواند در اين خصوص بسيار كمك كننده باشد .

جدي نگرفتن عادت هاي مخرب كودك چه عواقبي به دنبال خو اهد داشت؟

بي توجهي به عادت هاي مخرب كودك باعث تشديد آنها خواهد شد . بي توجهي به ناخن جويدن كودك هنگام تولد  فرزند  جديد، يا مشاجرات والدين ؛ مشكلات ديگري هم براي او  به وجود مي آورد . مثلا ممكن است دچار شب ادراري يا اختلالاتي مانند آن هم  بشود.

آگاهي  والدين و جست و جو براي يافتن بهترين راه مقابله با استرس فرزندانشان كمك زيادي به از بين رفتن عادت هاي مخرب آنها هم كه ريشه در استرس و ترس آنها دارد مي كند.

گاهي سخت گيري هاي زياد خود والدين يا معلمان و مربيان كودك قابل حذف هستند . در واقع از بين رفتن آنها باعث مي شود كودك هم به تدريج بتواند عادت هاي مخرب خود را ترك كند .

البته بعضي منابع استرس زا قابل حذف نيستند مانند تولد فرزند جديد يا سفرهاي كاري والدين .در اين گونه مواقع براي كاهش اضطراب كودك بايد به راه هاي جديدي در اين خصوص فكر كرد .

مثلا وقتي پدر مجبور است به سفربرود بايد راهي براي جبران نبود خود در كنار فرزندش پيدا كند .يعني  مي تواند چند بار در روز با او مكالمه تصويري داشته باشد .

در واقع كودك بايد از حضور پدر  اطمينان داشته باشد . بنابراين پيدا كردن راهكارهاي مختلف براي دادن آرامش بيشتر به كودك ، استرس را از او دور مي كند .

اما طولاني شدن استرس در كودك ، سلامت جسم و ذهن او را تحت الشعاع قرار مي دهد .ضمن اينكه ممكن است عادت هاي مخربي هم كه به دنبال آن به وجود مي آيند در بزرگسالي و به مدت طولاني در او باقي بماند .

 

بیشتر بخوانید :  دادن حق انتخاب به كودكان

والدين علاوه بر شناسايي منابع استرس چه كارهاي ديگري براي حمايت كودك براي ترك عادات مخرب خود مي توانند انجام دهند؟

آگاه كردن كودك از پيامدهاي رفتارهاي تكرار شونده مي تواند گام ديگري براي كمك به ترك آنها باشد .مثلا مي توان كودك را متوجه ظاهر زشت ناخن هايش بر اثر جويدن آنها كرد .«آگاهي آموزي» به كودك در واقع انگيزه اي در او به وجود مي آورد كه بتواند عادت هاي مخرب خود را ترك كند .

توجه داشته باشيم  استرس باعث ناآرامي فيزيكي كودكان هم مي شود . به همين خاطر آرام سازي عضلات و به طور كلي جسم كودكان نيز مي‌تواند در دور شدن استرس از آنها نقش مهمي داشته باشد .

اين آرام سازي ها را مي توان به خود كودك هم آموزش داد .ضمن اينكه بهتر است حتما خودمان هم در شروع آنها را همراهي كنيم تنفس‌هاي شكمي و كشيدن نفس عميق مي تواند در اين خصوص موثر واقع شود .

بچه ها مي توانند با كمك والدين خود موقعيت ها و مكان هايي كه بيشتر رفتارهاي مخرب  خود را تكرار مي كنند پيدا كنند .مثلا ممكن است بچه ها موقع تماشاي تلويزيون  يا انجام تكاليف شان شروع به جويدن ناخن بكنند. بعد از پيدا كردن  اين زمان  ها و موقعيت ها بايد حتي‌الامكان آنها را به كار ديگري مشغول كرد .مثلا مي توان به جاي آن توپي به دستشان  داد .يعني مشغول كردن انرژي دست به يك كار ديگر مي‌تواند در ترك عادت  موثر واقع شود .

البته بايد صبر و حوصله زيادي داشت تا كودك به تدريج بتواند روش هاي جديد را بپذيرد .دادن امتياز به كودك يا نظر گرفتن جايزه اي براي او نيز  براي همراهي اش در اين زمينه ها مفيد خواهد بود.

به علاوه اينكه   والدين مي توانند  با گرفتن عكسي از دفرمه شدن ناخن كودك براثر جويدن ، او را متوجه مخرب بودن رفتارش و آسيبي  كه از اين كار مي‌بيند بكنند . ديدن اين تصاوير باعث آگاهي بيشتر كودك مي شود .

كودك بايد بداند جويدن ناخن به  سلامت او آسيب مي زند .ضمن اينكه در طولاني مدت باعث بروز  مشكلاتي در فك و دهان و زبانش  هم خواهد شد . حتي در بعضي موارد باعث لكنت زبان هم مي شود ؛به گونه اي كه  كودك نمي‌تواند كلمات را به درستي بيان كند .

به طور كاي پدر و مادرها  بايد توجه داشته باشند براي ريشه كني عادات مخرب فرزندان خود  حتما بايد از مشاور و متخصص كمك بگيرند چون اين كار بايد به صورت علمي انجام شود . در حالي كه  با استفاده از اينترنت يا توصيه هاي ديگران شايد بتوان فقط براي مدتي به نتيجه گرسيد اما استفاده از اين روش ها درمان قطعي نخواهد بود  .

 

یکتا فراهانی

 

بیشتر بخوانید :

قصه درمانی کودکان

بازی درمانی کودکان بیش فعال

بازی درمانی کودکان اوتیسم

بازی درمانی کودکان برای کنترل اضطراب اجتماعی

بهترین بازی درمانگر تهران